Dwie kreski na teście ciążowym nie zawsze oznaczają szczęśliwy finał. Gdy zarodek zagnieżdża się w innym miejscu niż jama macicy, ciąża nie ma szans zakończyć się szczęśliwie. Na czym polega ciąża pozamaciczna, tłumaczy ginekolog-położnik, dr Grzegorz Południewski.
Statystyki mówią, że 1-2 procent ciąż to ciąże pozamaciczne, inaczej ciąże ektopowe. To znaczy, że zarodek zamiast zagnieździć się w jamie macicy, zagnieżdża się w jajowodzie, jajniku albo w szyjce macicy, a nawet na powierzchni jelita albo w bliźnie po cesarskim cięciu. Dlaczego się tak dzieje?
Ciąża pozamaciczna – przyczyny
Jajo płodowe powstałe w jajowodzie z połączenia komórki jajowej z plemnikiem powinno w ciągu kilkudziesięciu godzin przemieścić się do jamy macicy i tam zagnieździć się w wyściełającej je błonie śluzowej. Niestety, nie zawsze tak się dzieje.
Gdy dzieląca się zapłodniona komórka jajowa napotyka na przeszkodę w jajowodzie, zatrzymuje się tam, wszczepia w jego ścianę i zaczyna rozwijać. Trofoblast, czyli wierzchnia warstwa jaja płodowego, z którego powstanie łożysko, wydziela enzymy, które ułatwiają zagnieżdżenie, niestety nie tylko tam, gdzie jest jego miejsce.
Uszkodzenia i zrosty w jajowodach
– Ryzyko implantacji zarodka poza jamą macicy zwiększają uszkodzenia i zrosty w jajowodach spowodowane na przykład przebytymi stanami zapalnymi – tłumaczy ginekolog-położnik, dr Grzegorz Południewski.
Bywa tak, nawet gdy ciąża jest efektem zapłodnienia pozaustrojowego, a zarodek podany do jamy macicy. Niektóre badania wskazują, że zdarza się ona statystycznie częściej u kobiet palących, ponieważ palenie upośledza funkcjonowanie rzęsek obecnych wewnątrz jajowodu, odpowiedzialnych za przemieszczanie się zapłodnionej komórki jajowej. Utknięciu jaja płodowego w jajowodzie sprzyja także endometrioza, w jajowodzie lub w otrzewnej miednicy mniejszej.
Ucisk na jajowód
Przyczyną niedrożności może być również ucisk z zewnątrz na jajowód, np. wywołany przez sąsiadujący z nim mięśniak czy guz.
Ale bywa i tak, że ciąża pozamaciczna jest po prostu dziełem przypadku. W grupie zwiększonego ryzyka wystąpienia ciąży pozamacicznej są kobiety, które mają już taką ciążę za sobą. Dlatego ważne jest, aby w kolejnej ciąży jak najszybciej zgłosiły się do ginekologa i upewniły, czy zarodek rozwija się we właściwym miejscu, czyli w jamie macicy.
Ciąża pozamaciczna – objawy
Wczesne objawy ciąży pozamacicznej są łudząco podobne do ciąży prawidłowej. Mogą pojawić się:
- nudności i wymioty
- bóle głowy
- ból w dolnej części pleców
- uczucie zmęczenia
Wynik testu ciążowego jest dodatni, co sugeruje, że nie dzieje się nic niepokojącego. – O tym, że ciąża jest ciążą pozamaciczną, może świadczyć pobolewanie po jednej stronie brzucha, plamienie albo po prostu gorsze samopoczucie, ale są to objawy niespecyficzne – wyjaśnia dr Południewski. W takiej sytuacji trzeba jak najszybciej zrobić USG.
Wyraźne objawy ciąży pozamacicznej pojawiają się dopiero na jej późniejszym etapie, kiedy powiększający się zarodek powoduje pęknięcie jajowodu czy dużego naczynia krwionośnego.
Krwotok wewnętrzny będący tego następstwem może stanowić zagrożenie życia. O tym, że do niego doszło, świadczą takie objawy jak:
- nagły, bardzo silny ból brzucha
- zasłabnięcie
- spadek ciśnienia
- przyspieszenie tętna
Takie objawy powinny skłaniać do niezwłocznego wezwania pogotowia ratunkowego.
– Jeśli test ciążowy jest dodatni, ale ginekolog nie stwierdzi obecności zarodka w jamie macicy, pojawia się podejrzenie, że ciąża jest ciążą pozamaciczną. Badanie USG jamy brzusznej i miednicy nie zawsze pozwala zlokalizować zarodek poza macicą. Wówczas czynnikiem wskazującym, że mamy do czynienia z ciążą pozamaciczną, jest obecność płynu w jamie otrzewnej oraz powtórzone kilkakrotnie w odstępie 48 godzin oznaczenie we krwi pacjentki stężenia hCG, czyli gonadotropiny kosmówkowej – tłumaczy dr Południewski.
To białko produkowane przez rozwijające się łożysko. W prawidłowej ciąży poziom hCG systematycznie rośnie – podwaja się co 48 godzin. Jeśli rośnie w nieprawidłowym tempie lub jego poziom nie jest adekwatny do wieku ciąży, należy podejrzewać ciążę pozamaciczną.
Ciąża pozamaciczna – leczenie
Ciąża ektopowa nie ma szans zakończyć się urodzeniem dziecka, a ponieważ powiększający się płód stanowi rosnące zagrożenie dla zdrowia matki, trzeba ją jak najszybciej zakończyć. Im wcześniej się to stanie, tym mniejsze ryzyko wystąpienia poważnych powikłań u ciężarnej. Warto dodać, że w krajach ubogich, gdzie nie ma powszechnego dostępu do USG, właśnie ciąże pozamaciczne są jedną z głównych przyczyn zgonów ciężarnych.
Leczenie farmakologiczne
– Stwierdzenie ciąży pozamacicznej do 6-7 tygodnia od ostatniej miesiączki pozwala na jej farmakologiczne zakończenie i uniknięcie interwencji chirurgicznej – mówi dr Południewski. Pacjentka w warunkach szpitalnych dostaje lek, który hamuje rozwój trofoblastu. Wykrycie ciąży ektopowej na późniejszym etapie wiąże się z koniecznością jej usunięcia podczas zabiegu laparoskopowego lub operacji.
Laparoskopia lub operacja
Choć laparoskopia jest zabiegiem małoinwazyjnym i w porównaniu z operacją brzuszną generuje znacznie mniej powikłań, to nie zawsze udaje się ją przeprowadzić. Może zaistnieć konieczność otwarcia brzucha, gdy dojdzie do krwotoku wewnętrznego, ciąża umiejscowi się w jajniku lub jelitach i nie da się jej precyzyjnie usunąć metodą laparoskopową.
– W przypadku bardziej zaawansowanej ciąży pozamacicznej czasem zachodzi konieczność usunięcia jajowodu lub jajnika – tłumaczy ginekolog. To wiąże się z upośledzeniem płodności i zmniejszeniem prawdopodobieństwa zajścia w kolejną ciążę.
– Po usunięciu ciąży pozamacicznej bardzo ważne jest monitorowanie stężenia poziomu hCG, aż do momentu, gdy jego stężenie obniży się do zera – mówi dr Południewski. To dowód na to, że tkanki płodowe zostały doszczętnie usunięte. To bardzo istotne, bo resztki trofoblastu potrafią zachowywać się w organizmie bardzo agresywnie. Zdarza się, że przeobrażają się w tzw. zaśniad groniasty, który może dać początek nowotworowi.
Ciąża pozamaciczna – i co dalej?
Konieczność usunięcia ciąży pozamacicznej to traumatyczne przeżycie dla kobiety, która zdążyła się już oswoić z myślą, że wkrótce zostanie matką. – Pacjentki pytają często, czy naprawdę nie da się w żaden sposób uratować takiej ciąży – przyznaje dr Południewski. Niestety, nie jesteśmy w stanie przenieść zarodka z jajowodu do macicy i sprawić, by tam się rozwijał. To fizycznie niemożliwe.
Na szczęście jedna ciąża pozamaciczna nie przesądza o tym, że następna też taka będzie. – Mam wiele pacjentek, które mają za sobą ciążę pozamaciczną, po której urodziły zdrowe dzieci – uspokaja dr Południewski. Radzi jednak wstrzymać się ze staraniami o dziecko przez trzy miesiące. To czas potrzebny na wyciszenie burzy hormonalnej wywołanej przez ciążę pozamaciczną.